“K’cimi i Torpojës” është bërë zyrtarisht pjesë e Listës Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njërëzimit në UNESCO.
Ky vendim u mor gjatë sesionit të 19-të të Komitetit Ndërqeveritar për Ruajtjen e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale, e mbajtur në kryqytetin e Paraguaj.
Mirëpo nuk ka qenë vetëm Shqipëria, por edhe disa shtete të tjerë që kanë kërkuar mbrojten e UNESCO për trashëgiminë e tyre kulturore.
Më poshtë lista e plotë e shteteve dhe kërkesat e tyre për
Rituali Wosana dhe praktikat e lidhura mbrojtjen e UNESCO
Botswana
Ëosana është një ritual për të sjellë shi e praktikohet nga komuniteti Bakalanga në distriktet Verilindore dhe Qendrore të Botsvanës. Ky ritual përfshin rite, lutje, festa, këngë dhe valle. Eshtë një praktikë bashkëpunuese që përfshin drejtuesit tradicionalë, role të përcaktuara dhe pjesëmarrjen e të gjithë komunitetit. Njohuritë dhe aftësitë e lidhura me këtë ritual përcillen përmes vëzhgimit dhe mentorimit, ndërsa praktikuesit e rinj betohen për të ruajtur sekretin mbi aspektet e shenjta të praktikës.
Arti performues Reog Ponorogo
Indonezi
Në Indonezi, Reog Ponorogo është një vallëzim teatror shekullor që tradicionalisht performohet në raste të ndryshme, duke përfshirë ceremonitë për shmangien e fatkeqësive, dasmat, festat dhe ngjarjet publike. Valltarët vishen si mbretër dhe luftëtarë për të treguar historinë e Mbretërisë Bantarangin dhe mbretit të saj. Reog karakterizohet nga "Dadak Merak," një maskë e madhe që përngjan me kokën e një tigri me një pallua të vendosur mbi të. Për komunitetin Ponorogo, kjo valle është një burim krenarie dhe mishërim i vlerave kulturore.
Guarania, tingulli i shpirtit paraguan
Paraguai
Guarania është një zhanër muzikor që ka origjinën në Paraguai në fillim të shekullit të njëzetë. Ajo përdor gjuhën guarani, duke kombinuar elemente të muzikës vendase dhe popullore, dhe shpesh shoqërohet nga kitarë dhe kontrabas. Ky zhanër karakterizohet nga ritmet sinkopike dhe një tempo e ngadaltë, e frymëzuar nga polka paraguanase. Si një pjesë kyçe e jetës së përditshme të paraguaianëve në mjediset familjare dhe komunitare, ajo perceptohet si një simbol i qëndrueshmërisë dhe vlerave paraguanase.
Arti i kalërimit në Portugali
Portugali
Arti i kalërimit në Portugali karakterizohet nga pozicioni i kalorësit mbi shalë, si dhe nga veshjet dhe pajisjet tradicionale të përdorura. Ky art bazohet në një ndjenjë harmonie dhe një lidhjeje të thellë midis kalorësit dhe kalit, duke respektuar kafshën dhe mirëqenien e saj. Praktika kërkon një kalë të shkathtë dhe të manovrueshëm, siç është raca e pastër Lusitano. Si një burim i identitetit kolektiv, kjo praktikë përfshihet në pelegrinazhe, panaire vjetore dhe ngjarje të tjera shoqërore.
Njohuritë, besimet dhe praktikat e lidhura me përgatitjen e jang në Republikën e Koresë
Republika e Koresë
Jang janë salca të fermentuara – si pasta e sojës, salca e sojës dhe pasta e specit djegës – që përbëjnë bazën e dietës koreane. Salcat jang mund të shoqërohen me perime, peshk dhe mish, si dhe të përdoren për ruajtjen e ushqimeve. Recetat ndryshojnë nga një familje te tjetra dhe besohet se mishërojnë historinë dhe traditat e secilës familje. Për shembull, disa familje ruajnë salcë soje të vjetëruar për dekada për të mbajtur të pandryshuar shijen e ushqimeve me kalimin e kohës.
Intore
Ruanda
Intore është një valle që interpretohet nga një trupë valltarësh në Ruandë. Valltarët rreshtohen në linja që përfaqësojnë radhët e luftëtarëve në një fushë beteje. Përmes lëvizjeve të tyre, ata imitojnë një betejë me një kundërshtar të padukshëm, duke kërcyer dhe duke përdorur shtizat dhe mburojat në ritmin e daulleve dhe borive tradicionale. Ata mbështeten nga këngë dhe poema triumfi. Si një shprehje e fuqisë, kjo valle qëndron në qendër të ngjarjeve dhe festimeve të komunitetit, përfshirë festivalet e korrjes dhe pritjet për mysafirë të shquar.
Praktikat kulturore të lidhura me trëndafilat e Taifit
Arabia Saudite
Në rajonin e Taifit në Arabinë Saudite, praktikat me trëndafila janë pjesë integrale e ritualeve shoqërore dhe fetare, si dhe një burim i rëndësishëm të ardhurash. Gjatë sezonit të korrjes, që fillon në mars, fermerët dhe familjet e tyre mbledhin trëndafilat herët në mëngjes dhe i transportojnë në tregun lokal për t’i shitur ose në shtëpitë e tyre për t’i distiluar. Komunitetet përdorin ujin e trëndafilave dhe vajin esencial në produkte bukurie, mjekësi tradicionale, ushqime dhe pije. Trëndafilat e Taifit dhe uji i trëndafilave gjithashtu prezantohen si dhurata.
Praktikat e pikturës naive të Kovačicës
Serbi
Praktikat e pikturës naive të Kovačicës në Serbi i referohen traditës së pikturimit dhe zbukurimit të objekteve me përfaqësime të jetës popullore, mjediseve rurale, historisë dhe jetës së përditshme. Praktikuesit janë autodidaktë dhe përdorin bojëra vaji me ngjyra të ndritshme në punimet e tyre. Si një element identifikues, kjo praktikë është një mënyrë për të përcjellë trashëgiminë kulturore dhe historinë e komunitetit sllovak në Serbi. Ekspozitat shërbejnë gjithashtu si mundësi për komunitetin që të socializohet dhe të ndajë ushqime tradicionale, kostume, zakone, muzikë dhe valle.
Tradita e përgatitjes së sapunit Nablusi në Palestinë
Palestinë
Sapuni Nablusi është një sapun i punuar me dorë në Palestinë, i prodhuar nga tre përbërës natyralë dhe lokalë: vaj ulliri, ujë dhe sodë. Familjet punojnë së bashku për ta përgatitur sapunin pas korrjes së ullinjve, duke i shtuar vulën e tyre përpara paketimit dhe duke e ruajtur për një vit. Si një burim të ardhurash, kjo traditë ndahet nga shumica e familjeve. Përdorimi i vajit të ullirit pasqyron lidhjen e fortë të njerëzve me natyrën, dhe shumë njerëz e përdorin sapunin e bërë në shtëpi si dhuratë për raste festive, si dasma dhe ditëlindje.
Bujqësia verore në fäbod dhe seter: njohuri, tradita dhe praktika të lidhura me kullotjen në toka periferike dhe prodhimin artizanal të ushqimit
Suedi, Norvegji
Në Suedi dhe Norvegji, bujqësia verore i referohet praktikës së zhvendosjes së bagëtive në toka periferike në fund të pranverës. Kjo përfshin njohuri mbi kujdesin për kafshët dhe kullotjen, prodhimin e qumështit, menaxhimin e tokës dhe zejet artizanale. Praktika përfshin gjithashtu thirrjet e kullotjes, këngë, tregime dhe rituale. Fermat verore mund të jenë private ose të menaxhuara kolektivisht, dhe disa ofrojnë turizëm të qëndrueshëm dhe shesin produkte bulmeti. Kjo traditë ka frymëzuar letërsinë, artet performuese dhe vizuale dhe është një burim krenarie, vazhdimësie dhe identiteti për shumë shoqëri skandinave.
Artizanati i sapunit Aleppo Ghar
Republika Arabe Siriane
Në Republikën Arabe Siriane, sapuni Aleppo ghar prodhohet duke përdorur vaj ulliri dhe vaj dafine (ghar) të prodhuara lokalisht. Në një proces bashkëpunues dhe ndër-gjeneracional, përbërësit mblidhen, gatuhen dhe më pas derdhen në dyshemetë e fabrikave tradicionale të sapunit. Pasi përzierja ftohet, artizanët veshin këpucë të mëdha druri dhe i presin copat e sapunit në kubikë, duke përdorur peshën e trupit dhe një djegë. Kubikët vulosen me emrin e familjes dhe rregullohen për t’u tharë në formën e kullave cilindrike ose piramidale për të lehtësuar qarkullimin e ajrit.
Tomyum Kung
Tajlandë
Tomyum Kung është një supë tradicionale me karkaleca në Tajlandë. Karkalecët zihen me erëza dhe aromatikë dhe shoqërohen me përbërës lokalë. Supa ka një aromë karakteristike dhe ngjyra të gjalla, duke kombinuar shumë shije, përfshirë të ëmbël, të thartë, të shijshme, pikante, kremoze dhe pak të hidhur. Besohet se kjo gjellë promovon energjinë dhe mirëqenien, sidomos gjatë sezonit të musonit. Ajo mishëron mençurinë kulinare të komuniteteve budiste të bregut të lumit në Fushat Qendrore të Tajlandës dhe njohuritë e tyre tradicionale mbi mjedisin dhe barërat mjekësore.
Artet performuese ndër Tëāyef të Ghbonten
Tunizi
Në Tunizi, Tëāyef janë grupe poetësh këngëtarë të lidhur me fisin Ghbonten. Grupi performon këngë ose himne duke veshur rroba të bardha dhe çeshia të kuqe (kapela). Ata shoqërohen nga chenna, një daulle tradicionale. I përbërë nga një udhëheqës dhe një grup interpretuesish mashkullorë, çdo trupë ka një repertor unik këngësh që shtrihen nga ato fetare deri tek ato sekulare, duke përzier humorin dhe solemnitetin. Kjo praktikë festive dhe ndër-gjeneruese është një faktor identifikues dhe bashkues dhe një mënyrë për të transmetuar normat shoqërore.
Pysanka, tradita dhe arti i zbukurimit të vezëve
Ukrainë, Estoni
Pysanka përfshin aplikimin e modeleve dhe simboleve tradicionale në vezë duke përdorur dyllë në Ukrainë dhe Estoni. Vezët pastaj meren në ngjyrë, duke mbuluar të gjitha zonat përveç atyre të mbuluara me dyllë. Ky proces përsëritet për të arritur modelin dhe ngjyrat e dëshiruara. Edhe pse tani është e lidhur me Pashkët, tradita paracelon krishterimin dhe është e rëndësishme për komunitetet ukrainase, pa marrë parasysh besimin fetar. Vezët Pysanka kanë funksione të shumta shoqërore dhe mund të jepen si dhurata për të festuar ngjarje të rëndësishme që ndryshojnë jetën, si lindjet.
Henna: ritualet, estetika dhe praktikat shoqërore
Emiratet e Bashkuara Arabe, Algjeri, Bahrein, Egjipt, Irak, Jordani, Kuvajt, Mauritania, Marok, Oman, Palestinë, Katar, Arabisë Saudite, Sudani, Tunizi, Jemen
Henna është një pemë dëllinje që rritet në rajone të nxehta. Ajo perceptohet si e shenjtë nga komunitetet në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme, dhe gjethet e saj mblidhen dy herë në vit për të krijuar një pastë. Pasta e henna përdoret zakonisht nga gratë për zbukurim. Ajo është një simbol gëzimi dhe përdoret në jetën e përditshme dhe në ngjarje festive si lindjet dhe dasmat. Përdorimi i saj shpesh shoqërohet me shprehje gojore dhe është i lidhur me rregulla dhe tradita shoqërore shekullore.
Valleja Mangëengëe
Zambia
Mangëengëe është një valle tradicionale që interpretohet nga popujt Mambëe dhe Namëanga në Zambia. Ajo karakterizohet nga lëvizje rrethore të shpatullave dhe ndonjëherë të belit. E rezervuar për ngjarje të rëndësishme si dasmat, varrimet dhe ceremonitë tradicionale, performanca përfshin këngëtarë, valltarë, duar-duar dhe muzikantë. Ritmi vendoset nga fërkimi i stola druri kundër fundeve të enëve prej balte. Praktikuesit krijojnë këngët e tyre, të cilat zakonisht përshkruajnë jetën e përditshme, tokën, liderët dhe ngjarjet aktuale.
Vallja K'cimi i Tropojës
Shqipëri
Në Shqipëri, k'cimi është një valle popullore dhe festive që kryhet në takime spontane ose gjatë ceremonive dhe festimeve tradicionale. Valltarët performojnë ballë për ballë, duke bërë lëvizje rrethore dhe duke ngritur e lëshuar duar ndërsa lëvizin rreth njëri-tjetrit, pa u prekur. Varësisht nga rasti, mund të vishen veshje tradicionale. K'cimi praktikohet tradicionalisht nga njerëzit e Tropojës dhe është i lidhur me festimet e pranverës, peizazhet malore dhe fluturimin e shqiponjave – një simbol i forcës dhe i identitetit kolektiv.
Veshi ceremoniale i grave në rajonin lindor të Algjerisë: njohuri dhe aftësi të lidhura me krijimin dhe zbukurimin e ‘Gandouras’ dhe ‘Melehfas’
Algjeri
Gandoura dhe Melehfa janë veshje tradicionale që mbahen nga gratë për raste festive si dasma, ceremoni dhe festa kombëtare e fetare. Në këto raste, ekspozimi i këtyre veshjeve forcon, ripohon dhe rivoton lidhjet shoqërore, duke kultivuar një ndjenjë solidariteti mes individëve dhe komuniteteve. Njohuritë dhe aftësitë për thurjen e këtyre veshjeve praktikohen në familje dhe punëtori të veshjeve, ku ndihmojnë në promovimin e zhvillimit të qëndrueshëm përmes zejeve dhe inkurajojnë krijimtarinë njerëzore.
Artizanati i Tandirit dhe Pjekja e Bukës në Azerbajxhan
Azerbajxhan
Tandiri janë soba tradicionale prej balte të përdorura në Azerbajxhan për të pjekur bukë dhe ndonjëherë mish dhe shpendë. Sot, mjeshtrit zakonisht krijojnë dy lloje tandirësh: soba sipërfaqësore dhe nën tokësore. Buka e pjekur në tandir konsiderohet një çelës për jetëgjatësinë dhe është një pjesë e pandashme e dietës së përditshme të njerëzve të Azerbajxhanit. Përveç se është një burim të ardhurash, pjekja në tandir është një ritual që forcon lidhjet shoqërore dhe mbështet lidhjet familjare dhe ato të lagjes.
Mjeshtëri tandiri dhe pjekja e bukës në Azerbajxhan
Kostumi ceremonial i grave në rajonin lindor të Algjerisë
K'cimi vallëzimi i Tropojës
Vallëzimi Mangwengwe
Këna: ritualet, praktikat estetike dhe sociale
Pysanka, tradita ukrainase dhe arti i dekorimit të vezëve
Artet performuese midis Tw?yef të Ghbonten
Tomyum Kung është një supë tradicionale me karkaleca deti në Tajlandë
Mjeshtëri e sapunit Aleppo Ghar
Bujqësia verore në fäbod dhe seter
Tradita e prodhimit të sapunit Nablusi në Palestinë
Praktikat naive të pikturës së Kovaçicës
Praktikat kulturore që lidhen me trëndafilat e Taifit
Intore është një kërcim i realizuar nga një trupë në Ruandë
Njohuri, besime dhe praktika në lidhje me bërjen e jang-ut në Republikën e Koresë
Arti i kuajve në Portugali
Guarania, tingulli i shpirtit paraguaian
Art interpretues Reog Ponorogo
Rituali Wosana dhe praktikat e lidhura me to
Sondazh
Lexo gjithashtu
